Xử nghiêm để nắn chỉnh xu hướng lệch lạc, ảo tưởng, phạm pháp

Sự kiện bà Nguyễn Phương Hằng bị khởi tố, bắt tạm giam như cánh cửa khép lại “năm tháng sôi động” của một hiện tượng bùng nổ trên mạng và dư luận xã hội. Với những kỷ lục được thiết lập qua chỉ số người xem trên livestream cùng những tác động, ảnh hưởng trong dư luận xã hội, hiện tượng “livestream Phương Hằng” đặt ra rất nhiều vấn đề, cả trên góc độ pháp lý và đạo đức, văn hóa xã hội.

Các buổi livestream của bà Phương Hằng thực sự gây sốt trên mạng xã hội. Điển hình như buổi livestream từ 18h30' ngày 25/5/2021, bà Phương Hằng tố cáo nhiều showbiz Việt và nêu ý kiến về số tiền ủng hộ lũ lụt miền Trung của nghệ sĩ Hoài Linh. Ngoài trang Facebook cá nhân, bà Hằng còn livestream trực tiếp trên Facebook Trường đua Đại Nam official và kênh Youtube Trường đua Đại Nam với tổng cộng số người xem trực tiếp lên tới gần nửa triệu người, chưa kể đến rất nhiều trang không chính thức phát trực tiếp lại và những lượt xem lại, số người xem lên tới hàng triệu. Nếu so sánh trên nền tảng Facebook với nhiều người nổi tiếng khác thì chỉ số của bà Hằng vượt trội, thiết lập kỷ lục Facebook Việt. 

Vậy, cơ sở nào bà Nguyễn Phương Hằng thiết lập được kỷ lục “khủng” như vậy? Chúng tôi thấy có mấy điểm. Thứ nhất, đến từ cách livestream với khả năng ăn nói, hùng biện. Phải thừa nhận, bà Hằng với hình thức “có nét”, có tư duy, cách trình diễn, hùng biện dẻo hoạt, sự kết hợp giữa một số tài liệu để biến tấu, diễn giải đã tạo điểm nhấn, lôi cuốn người xem.

Điều này khiến trong nhiều livestream, có những fan “không rời mắt”, bị cuốn hút. Thứ hai, đối tượng livestream là những chủ thể đặc biệt, đó là những người nổi tiếng trong giới nghệ sĩ, doanh nhân, ngôi sao. Đây đều là những nhân vật tạo những dấu ấn trong đời sống và nhiều người có sự ảnh hưởng rất lớn trên mạng (như nghệ sĩ Hoài Linh, ca sĩ Thủy Tiên), nay chính họ lại bị sao khác “chiếu thẳng”, chỉ riêng điều này tự nó đã tạo sức hút. Thứ ba, nội dung livestream tố cáo tiêu cực cùng những chuyện bên lề, những việc gây tò mò với các “sao” đã đánh vào thị hiếu, sự hiếu kỳ của người xem. Thứ tư, chính là nhân thân đặc biệt của người livestream. Bà Hằng có gia thế “khủng” cả về vật chất giàu có lẫn địa vị từ chồng và được cho là “không để ý đến tiền bạc”. Hội tụ cả 4 yếu tố đó đã làm nên những con số khủng về kỷ lục trên mạng xã hội.

Khi livestream chứa nội dung tiêu cực, chưa được kiểm chứng thì mức độ lan truyền, ảnh hưởng ghê gớm trong đời sống xã hội là không thể đong đếm. Từ đây đặt ra vấn đề livestream và đưa nội dung như thế nào lên livestream để đảm bảo đúng luật định, không bước qua “lằn ranh” pháp luật cấm?

Livestream là một tính năng phát huy nhiều lợi thế trong cuộc sống hiện đại, là minh chứng thể hiện tự do ngôn luận nhưng không có nghĩa livestream một cách tuỳ tiện. Livestream của bà Phương Hằng tố cáo việc tiêu cực của một số nghệ sĩ về nhân thân, đời tư, thậm chí tố cáo cả Chủ tịch UBND tỉnh. Với sự khéo léo hùng biện của mình cùng một số tài liệu đưa ra, bà Hằng cho rằng những cá nhân bà tố cáo là “có đủ bằng chứng thuyết phục”, do đó bà có quyền tố cáo những người này trên mạng xã hội, việc tố cáo đó là thể hiện quyền tự do dân chủ, tự do ngôn luận. Tuy nhiên, cần thấy những tài liệu mà bà Hằng đưa ra là tài liệu bà tự thu thập và tự bà khẳng định là “đủ bằng chứng”, trong khi để gọi là bằng chứng kết luận một cá nhân, tổ chức nào đó sai phạm phải là kết luận của cơ quan có thẩm quyền. Không có chuyện tự mình tố cáo rồi tự mình suy diễn nói rằng đó là đúng, là được quyền. Chính vì sự tự ý tố cáo kiểu như vậy nên bà Hằng đã bị Sở TT&TT TP Hồ Chí Minh nhiều lần làm việc và xử phạt hành chính. Như nội dung tại livestream ngày 25/5/2021, người xem có cảm tưởng bà Hằng “có đủ bằng chứng” tố cáo những cá nhân sai phạm. Ngay sau đó, Thanh tra Sở Thông tin – Truyền thông TP Hồ Chí Minh đã làm việc với đại diện theo ủy quyền của bà Nguyễn Phương Hằng về những phát ngôn được phát trực tiếp trên tài khoản Facebook và kênh YouTube, xác định video có nội dung không chuẩn mực, phản cảm, gây ảnh hưởng đến trật tự xã hội và cá nhân khác.

Rõ ràng, việc sử dụng các nền tảng mạng xã hội là một dịch vụ bình thường, mọi người dùng đều có thể sử dụng để trao đổi, tương tác. Tuy nhiên, trong quá trình livestream, người dùng không được phát ngôn hoặc có những từ ngữ phản cảm, xúc phạm danh dự người khác, cũng không thể quy kết người này, người kia theo kiểu “quan toà” bởi với tài liệu, bằng chứng thu thập được chưa phải là căn cứ kết luận người khác. Ngay cả khi tài liệu được xác thực thì việc sử dụng nó như thế nào, ở mức độ nào, tố cáo bằng hình thức nào cũng đều có quy định và có giới hạn chứ không phải cứ có tài liệu là tung hô, thích nguyền rủa, chửi bới, miệt thị thế nào cũng được.

Ở đây, bà Hằng cho thấy sự ảo tưởng về sức mạnh và ngày càng được thể lấn tới. Nhiều lần bà Nguyễn Phương Hằng cam kết sẽ rút kinh nghiệm trước cơ quan thanh tra nhưng đâu lại vào đấy, lại tiếp tục livestream với cường độ mạnh hơn trước. Trước lúc bị khởi tố, bắt tạm giam, Công an TP Hồ Chí Minh xác định bà Hằng đã quản lý, sử dụng 12 kênh mạng xã hội để trực tiếp livestream với nội dung xuyên tạc đời tư của nhiều người. Trước các hành vi trên, các cơ quan chức năng của TP Hồ Chí Minh đã mời bà Hằng lên làm việc, nhắc nhở, khuyến cáo không tiếp tục các hoạt động vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, bà Hằng không những không thực hiện mà còn thách thức cơ quan chức năng, coi thường công luận, tiếp tục phát ngôn thiếu căn cứ, nhục mạ các cá nhân thông qua livestream.

Với cá nhân người thực hiện livestream như bà Phương Hằng, hơn ai hết cần nắm rõ các quy định luật pháp, các việc cần làm và không được làm. Không phải vì những livestream gây sốt trên mạng xã hội khiến bản thân nổi tiếng, từ đó “được đà lấn tới”, cho rằng mình có sức mạnh hơn người, có thể dùng livestream để tấn công bất kỳ ai, bất kỳ người nào mình không ưa. Cái đó rất nguy hiểm bởi khi mình được cộng đồng mạng đẩy “lên mây” thường bị ảo tưởng sức mạnh, không biết vị trí thực của mình và vượt qua lằn ranh pháp luật. Chúng ta đã có nhiều bài học về sự ảo tưởng này, những trường hợp như Khá “bảnh” hành xử kiểu “côn đồ mạng”, ảo tưởng sức mạnh trên mạng và đã phải nhận các hình phạt tương ứng.

Đối với người dùng mạng xã hội, cần tỉnh táo để có nhận thức, hành vi đúng mực, tránh bị “cuốn theo chiều gió” bởi những livestream có nội dung miệt thị, vi phạm pháp luật trên mạng xã hội. Chúng ta thường có tâm lý tò mò về việc khuất tất, tiêu cực của người khác, đối với quan chức hay người nổi tiếng thì mức độ quan tâm, tò mò lại càng cao. Đồng thời, thường dễ tin, dễ nghe khi xem hay nghe ai đó nói, đưa ra lý lẽ tưởng như thuyết phục. Vì thế, nhiều livestream của bà Phương Hằng với hàng trăm nghìn lượt người xem cùng lúc và rất nhiều người sau đó đã chia sẻ trên trang cá nhân của mình, tỏ ra tin, bị cuốn hút bởi khả năng ăn nói, hùng biện của bà Hằng. Điều này tác động vào tâm lý, ý thức, từ đó tin rằng nội dung tố cáo trên video là đúng, tin rằng các sai phạm, nhân thân, góc khuất… của những nhân vật, nghệ sĩ bị tố cáo trong video cũng là đúng. Hậu quả rất khó lường bởi một livestream tức thời có thể gây họa lớn tới hình ảnh, sự nghiệp của cá nhân khác. Như ca sĩ Thủy Tiên là người thấm thía điều này bởi những livestream bà Hằng tố vợ chồng chị “ăn chặn” tiền cứu trợ lũ lụt, gây náo động dư luận. Ca sĩ Thủy Tiên đã rất vất vả để giãi bày cũng như làm việc với cơ quan chức năng và đến nay, kết luận đã xác định những tố cáo của bà Hằng là không có cơ sở. “Được vạ thì má đã sưng”, rõ ràng những tố cáo dù chưa có cơ sở nhưng đã tác động tiêu cực trên nhiều phương diện.

Quyền nhân thân được quy định rõ trong Bộ luật Dân sự, mọi hành vi vi phạm, tuỳ mức độ đều có các chế tài tương ứng. Đừng huyễn hoặc tự cho mình quyền tự do ngôn luận để xâm phạm, miệt thị người khác trước đông đảo cộng đồng mạng bởi làm việc gì cũng phải theo đúng chuẩn mực, tuân thủ pháp luật. Đồng thời, đừng coi nhẹ yếu tố đạo đức bởi phải đặt mình vào hoàn cảnh người khác, phải tự hỏi rằng giả sử mình bị người khác tố cáo như vậy trên mạng xã hội thì sẽ như thế nào, hậu quả ra sao? Trước cơn sốt livestream có nội dung tiêu cực trên mạng xã hội, năm 2021, Bộ Thông tin và Truyền thông cũng đã có văn bản gửi UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương về việc tăng cường công tác quản lý, xử lý các vi phạm. Theo Bộ Thông tin và Truyền thông, thời gian gần đây xuất hiện hiện tượng một số người lợi dụng các tính năng của mạng xã hội như livestream, chia sẻ hình ảnh, video clip, trao đổi theo nhóm (group chat)... xúc phạm danh dự, nhân phẩm của các tổ chức, cá nhân khác; sử dụng ngôn ngữ phản cảm, vi phạm thuần phong mỹ tục; tung tin giả, tin sai sự thật; quảng cáo, kinh doanh dịch vụ trái phép… gây bức xúc trong dư luận xã hội, ảnh hưởng đến trật tự an toàn xã hội. Tuy nhiên, tình hình vi phạm vẫn không giảm nhiệt. Do đó, cùng những vụ việc vi phạm đã xử lý hành chính thì việc củng cố hồ sơ để xử lý hình sự những hành vi “quá mù ra mưa”, coi thường luật pháp, gây nguy hiểm với xã hội đối với bà Nguyễn Phương Hằng là cần thiết. Điều này cũng nhằm ngăn ngừa chung, góp phần chỉnh đốn xu hướng mạng lệch lạc, nhất là đối với giới trẻ. Việc khởi tố, điều tra của cơ quan Công an thể hiện sự nghiêm minh của pháp luật, xóa đi những dư luận xấu từng cho rằng, bà Hằng cố tình livestream, thách thức dư luận vì chủ thể “có vùng cấm”!